Tekort apotheek bittere pil voor patiënt
Apotheken zijn de laatste menselijke schakel tussen het recept van de dokter en de pil in het doosje. En toch lijkt het alsof niemand zich echt zorgen maakt nu die schakel kraakt. Terwijl de afgelopen week ABN Amro een sectorrapport publiceerde met cijfers die onverbiddelijk zijn.
‘Als zelfs bankiers de noodklok luiden, dan weet je dat het ernstig is gesteld met het geneesmiddelenbeleid in ons land’, stellen Tim Pellens en Martin van Putten, van de Nationale Geneesmiddelen Monitor (NGM).
‘Patiënten worden geconfronteerd met medicijntekorten, personeelstekorten, stijgende zorgkosten en dalende leveringszekerheid. Sommige patiënten staan doodsangsten uit omdat hun (levensreddende) geneesmiddelen niet voorradig zijn, zoals het astmapuffertje salbutamol en prednisolon’, aldus de NGM.
De Nationale Geneesmiddelen Monitor (NGM) is een onafhankelijk platform dat opkomt voor de belangen van patiënten. Iedere patiënt heeft recht op toegang tot geneesmiddelen die de kwaliteit van leveren verbeteren. Ook informeert de NGM patiënten over de mogelijkheden voor medicatie.
Stilstand
‘Het zorgsysteem laat de patiënt in de steek. Het loopt vast in de onwil van zorgverzekeraars om eerlijke en toegankelijke zorg te leveren. We lopen vast in een bureaucratie van spreadsheets, preferentiebeleid en politieke stilstand.’
In 2024 verstrekte de openbare apotheek bijna 9 miljard standaarddagdoseringen aan geneesmiddelen. Elke Nederlander gebruikt jaarlijks gemiddeld 532 dagelijkse doseringen, een stijging van 2% ten opzichte van het jaar ervoor. Maar terwijl de vraag stijgt, daalt de leveringszekerheid. Meer dan 4,5 miljoen mensen kregen in 2024 te maken met een medicijntekort.
Menselijk leed
Pellens en Van Putten: ‘En achter elk cijfer schuilt menselijk leed. Een kind met astma of epilepsie, een vrouw met borstkanker, een man met hartfalen. Hun behandeling moest worden aangepast of werd zelfs tijdelijk gestaakt.’
‘De apotheek moet het dan maar oplossen. Iedere dag is daar nu gemiddeld één voltijdsmedewerker per apotheek bezig met niets anders dan zoeken naar vervangers voor onbeschikbare middelen. Dat is geen zorg, dat is crisismanagement. En die crisis wordt pijnlijk voelbaar in de wijk, waar de apotheek juist het meest toegankelijk is.’
De patiënt als sluitpost
‘Wie dacht dat geneesmiddelen vanzelfsprekend beschikbaar zijn, moet wakker worden. We importeren 80% van onze medicijnen uit China en India. Eén kink in de kabel, bijvoorbeeld de huidige spanningen tussen India en Pakistan, pandemie, of simpelweg economische strategie, en de pillenstroom stokt. De grootste boosdoener is echter het preferentiebeleid van zorgverzekeraars. Dit beleid verplicht apotheken om de goedkoopste variant van een geneesmiddel te leveren. Fabrikanten van soortgelijke kunnen door dit preferentiebeleid niets meer verkopen in Nederland en trekken hun voorraden terug om zich te richten op omringende landen waar ze wel een fatsoenlijke prijs krijgen zoals Duitsland of België.’
Zelfmoord
‘Om het onderste uit de kan te halen, maken zorgverzekeraars steeds nieuwe afspraken met farmaceuten zodat het preferentie middel regelmatig wisselt. Heel verwarrend voor patiënten die gewend zijn aan een blauwe pil die ze een keer moeten slikken in plaats van een witte die ze drie keer moeten nemen. Of waarvan de werkzame stof anders is gedoseerd zodat er nare bijwerkingen kunnen optreden die zelfs tot zelfmoord kunnen leiden zoals bij geneesmiddelen voor psychische patiënten.’
Bij ieder tekort volgt dezelfde dans. De apotheek moet bellen met artsen, zoeken naar alternatieven, patiënten geruststellen en uitleg geven over nieuwe bijsluiters. En als dat niet lukt? Dan krijgt de patiënt een rekening voor een niet-vergoed alternatief. In 2023 betaalden 2,4 miljoen mensen bij voor hun medicatie. Gezondheid wordt zo een kwestie van portemonnee. Daarmee wordt de tweedeling in onze samenleving nog groter.
Burn-out
‘Niet voor niets haken apothekers af of kampen met burn-out-verschijnselen. Ook apothekersassistenten die met passie een onderbetaalde baan volhielden, houden het voor gezien. Mede door de agressie aan de balie als een patiënt niet accepteert dat zijn medicijn niet voorradig is en geen alternatief wil. Of moet bijbetalen.’
Volgens het rapport van ABN Amro gaf in 2023 68% van het personeel aan de werkdruk als te hoog te ervaren. Ruim 1 op de 6 jonge medewerkers vertrok dat jaar. En bijna 25% van het apotheekpersoneel gaat de komende tien jaar met pensioen. Dit is geen personeelstekort meer. Dit is een structureel uithollend zorgfundament.
Is er dan geen goed nieuws? Jawel: een nieuw cao-akkoord moet zorgen voor een loonsverhoging van 20% tot eind 2026. Maar geld alleen is niet genoeg. Apotheekmedewerkers verlangen ook respect, autonomie en zingeving. Ze willen zorg verlenen, geen systeemfouten opvangen.
Preventie belonen
We worden ouder, we leven langer, en we slikken meer. Dat is geen probleem, dat is een prestatie. Maar wel één die vraagt om beleid dat meegroeit. Alleen al het gebruik van diabetesmedicatie steeg in 2024 met 15%. Psychofarmaca gingen naar 2,5 miljoen mensen. En medicatie voor hart- en vaatziekten steeg naar 4,4 miljoen gebruikers.
‘Toch wordt het preventieve werk van apothekers nauwelijks beloond. Leefstijlapothekers ondersteunen mensen bij afbouwen van medicatie, bij het verbeteren van levensstijl en bij therapietrouw. Hun werk vermindert toekomstige zorgkosten. En toch komt slechts 2% van de apotheekinkomsten uit dit soort zorgprestaties. Waarom blijven we investeren in pillen, maar niet in de kennis van degene die ze verstrekt?
Oproep NGM
De Nationale Geneesmiddelen Monitor is voor Europese productie van grondstoffen om schaarste te voorkomen. Daarnaast wil de NGM transparante ketens en eerlijke prijsafspraken tussen zorgverzekeraars en farmaceuten. Een eerlijke en fatsoenlijke prijs voorkomt dat patiënten voor een halflege apotheek staan.
Daarnaast roept de NGM al jarenlang op om het preferentiebeleid te hervormen. Dwing zorgverzekeraars tot meer contracten met geneesmiddelenfabrikanten om leveringsproblemen te voorkomen. Geef apothekers ruimte om professioneel te handelen, zonder financieel gestraft te worden.
De apotheker moet worden erkend en beloond als zorgverlener. Vergoed preventieve zorg, medicatiebeoordelingen en jaargesprekken. De apotheek is geen doorgeefluik, maar een onmisbare schakel in de keten.
De NGM is voor stevig inzetten op digitalisering en samenwerking. Mitz, VIPP Farmacie en elektronische overdrachten zijn geen technocratische snufjes, maar essentiële pijlers voor veilige, efficiënte zorg.
Belangrijk is ook de zorg voor structurele arbeidsmarkthervorming. Begeleid jonge apothekers naar zelfstandig ondernemerschap. En investeer in opleiding én behoud van personeel. Want zonder mensen, geen medicijnen.